स्टीफन हॉकिंग

विकिपीडिया केरौ बारे मँ
स्टीफ़न हौकिंग
Stephen Hawking
CH CBE
कृष्ण एवं श्वेत चित्र जिसमें हौकिंग कार्यालय में कुर्सी पर बैठे हुए हैं।
१९८० में नासा में हौकिंग
Born स्टीवन विलियम हौकिंग
(1942-01-08)8 जनवरी 1942एक्स्प्रेशन त्रुटि: अनपेक्षित उद्गार चिन्ह "२"
ऑक्सफोर्ड, इंग्लैण्ड
Died 14 March 2018(2018-03-14) (aged 76)
Residence यूनाइटेड किंगडम
Nationality ब्रिटिश
Fields
Institutions
Alma mater
  • यूनिवर्सिटी कॉलेज, ऑक्सफ़ोर्ड
  • ट्रिनिटी हॉल, कैम्ब्रिज
Doctoral advisor डेनिस स्कियमा
Other academic advisors रॉबर्ट बर्मन
Doctoral students
  • राफेल बौस्सो
  • फेदोव्कर
  • गैरी गिबन्स
  • डॉन पेज
  • मैल्कम पेरी
Known for
Notable awards
Spouse
  • जेन वाइल्ड
    (m. 1965–1991, तलाक)
  • ऐलेन मैसन
    (m. 1995–2006, तलाक)

स्टीफ़न विलियम हौकिंग (8 जनवरी 1942– 14 मार्च 2018)[१], एगो विश्व प्रसिद्ध ब्रितानी भौतिक विज्ञानी,[२] ब्रह्माण्ड विज्ञानी, लेखक आरू कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय मँ सैद्धांतिक ब्रह्मांड विज्ञान केन्द्र (Centre for Theoretical Cosmology) केरौ शोध निर्देशक छेलै।

प्रारंभिक जीवन[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

स्टीफन हॉकिंग का जन्म 8 जनवरी 1942 को [23] ऑक्सफोर्ड में फ्रैंक (1905-1986) और इसाबेल एलेन हॉकिंग (नी वाकर; 1915-2013) के घर हुआ था। हॉकिंग की मां का जन्म ग्लासगो, स्कॉटलैंड में डॉक्टरों के परिवार में हुआ था। यॉर्कशायर के उनके अमीर पैतृक दादाजी ने खुद को कृषि भूमि खरीदने के लिए बढ़ा दिया था और फिर 20 वीं शताब्दी की शुरुवात में महान कृषि अवसाद में दिवालिया हो गया था। उनके पैतृक दादी ने परिवार को अपने घर में एक स्कूल खोलकर वित्तीय बर्बाद कर दिया। अपने परिवार की वित्तीय बाधाओं के बावजूद, दोनों माता-पिता ने ऑक्सफोर्ड विश्वविद्यालय में भाग लिया, जहां फ्रैंक ने दवा पढ़ी और इसाबेल ने दर्शनशास्त्र, राजनीति और अर्थशास्त्र पढ़ा। इसाबेल एक मेडिकल रिसर्च इंस्टीट्यूट के सचिव के रूप में काम करती थी, और फ्रैंक एक चिकित्सकीय शोधकर्ता थे। हॉकिंग की दो छोटी बहनें, फिलीपा और मैरी और एक गोद लिया भाई एडवर्ड फ्रैंक डेविड (19 55-2003) था।

1950 में, जब हॉकिंग के पिता नेशनल इंस्टीट्यूट फॉर मेडिकल रिसर्च में पैरासिटोलॉजी के विभाजन के प्रमुख बने, तो उनका परिवार सेंट अल्बान, हर्टफोर्डशायर चला गया। सेंट अल्बान में, उनके परिवार को बहुत बुद्धिमान और कुछ हद तक विलक्षण माना जाता था; उनके परिवार में भोजन अक्सर चुपचाप एक पुस्तक पढ़ने के साथ बिताया जाता था। वे एक बड़े, अव्यवस्थित और खराब रखरखाव वाले घर में एक मितव्ययी अस्तित्व में रहते थे और एक परिवर्तित लंदन टैक्सीकैब में यात्रा करते थे। अफ्रीका में काम कर रहे हॉकिंग के पिता की अनुपस्थिति के दौरान, शेष परिवार ने मार्जर्का में चार महीने उनकी मां के दोस्त बेरेल और उनके पति, कवि रॉबर्ट ग्रेव्स के घर बिताये।

कार्य[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

स्टीफन हॉकिंग ने ब्लैक होल और बिग बैंग सिद्धांत को समझने में अहम योगदान दिया। उन्हें 12 मानद डिग्रियाँ और अमरीका का सबसे उच्च नागरिक सम्मान प्राप्त हुये।[३] स्टीफ़न हॉकिंग की पुस्तक-रूप में प्रकाशित कृति है 'समय का संक्षिप्त इतिहास'। यह पुस्तक सन् 1988 में प्रकाशित हुई थी और अपनी तथ्यपरकता एवं वैज्ञानिकता के कारण इतनी लोकप्रिय हुई कि 10 वर्षों में इसकी दस लाख प्रतियाँ बिक गयीं। आज भी उसकी माँग बनी हुई है।[४]

साँचा:Cquote साँचा:Cquote

इच्छामृत्यु पर विचार

साँचा:Cquote

निधन[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

एक परिवार के प्रवक्ता के मुताबिक, 14 मार्च 2018 की सुबह अपने घर कैंब्रिज में 'हॉकिंग की मृत्यु हो गई थी। उनके परिवार ने उनके दुःख व्यक्त करने वाले एक बयान जारी किया था।[५]

प्रकाशित कृतियाँ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

  1. समय का संक्षिप्त इतिहास (A Brief History of Time) -1988 (मूल अंग्रेजी में बैंटम बुक्स, अमेरिका द्वारा प्रकाशित; हिन्दी अनुवाद- अश्वपति सक्सेना, राजकमल प्रकाशन प्राइवेट लिमिटेड, नयी दिल्ली द्वारा 2001 में प्रकाशित, पेपरबैक प्रथम संस्करण-2015, चौथा संस्करण-2018)

इन्हें भी देखें[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

टिप्पणियाँ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

साँचा:Refbegin

  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  • लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।

साँचा:Refend

सन्दर्भ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

  1. प्रसिद्ध वैज्ञानिक प्रोफेसर स्टीफन हॉकिंग का 76 साल की उम्र में निधन Archived २०१८-०३-१४ at the Wayback Machine अमर उजाला १४ मार्च २०१८
  2. लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  3. लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।
  4. खगेन्द्र ठाकुर, वागर्थ, अंक-284, मार्च 2019, संपादक- शंभुनाथ, भारतीय भाषा परिषद, कोलकाता, पृष्ठ-95.
  5. लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।

बाहरी कड़ियाँ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]