तापयुग्म

विकिपीडिया केरौ बारे मँ
डिजिटल मल्टीमीटर स॑ जुड़लऽ एगो तापयुगम : कमरा के ताप सोझे डिग्री सेल्सियस म॑ प्रदर्शित करी रहलऽ छै।

दू भिन्न धातु के जोड़ (junction) क॑ तापयुग्म (thermocouple) कहलऽ जाय छै । ई जंक्शन जत्त॑ अधिक ताप पर होय छै वू दू धातुओ के खुला सिरा के बीच उतना ही अधिक विभवान्तर प्राप्त होय छै । यह॑ एकरऽ कार्य करै के आधारभूत सिद्धान्त छेकै । तापमापन आरू ताप नियंत्रण लेली एकरऽ खूब प्रयोगकरलऽ जाय छै । एकरऽ उपयोग उष्मा क॑ विद्युत उर्जा म॑ बदलै लेली भी करलऽ जाब॑ सकै छै ।।

तापयुग्म बहुत सस्ता होय छै । ई विस्तृत परास (रेंज) के ताप मापै लेली उपयुक्त छै । एकरा स॑ लगभग १ डिग्री सेल्सियस तक परिशुद्धता स॑ ताप मापलऽ जाब॑ सकै छै ।

वोल्टता-ताप सम्बन्ध[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

तापयुग्म में जो धातुएँ प्रायः प्रयोग की जाती हैं उनके लिये उत्पन्न विभव, तापान्तर (ΔT) के लगभग समानुपाती होता है। यह एक सीमित ताप तक के लिये सही है। किन्तु इस 'समानुपाती रेंज' के बाहर शुद्धतापूर्वक ताप मापना हो तो अधिक परिशुद्ध अरैखिक ताप-वोल्तता सम्बन्ध का सहारा लेना पड़ता है जो निम्नलिखित है-

विभिन्न धातुओं के लिये गुणांक an के मान n के 0 से 5 और 13 के बीच में दिये जाते हैं। आजकल के तापमापी युक्तियों में उपरोक्त समीकरण डिजिटल कन्ट्रोलर में या 'लुक-अप टेबल' में भण्डारित होता है जबकि पुरानी तापमानी युक्तियों में एनालॉग परिपथ द्वारा इसे लागू किया जाता था।

प्रमुख तापयुग्मों के अभिलाक्षणिक फलन
K टाइप के तापयुग्म के लिये तथा 0 से 500 °C के लिये बहुपद गुणांक[१]
1 25.08355
2 7.860106x10−2
3 −2.503131x10−1
4 8.315270x10−2
5 −1.228034x10−2
6 9.804036x10−4
7 −4.413030x10−5
8 1.057734x10−6
9 −1.052755x10−8

तापयुग्मऽ के तुलना[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

निम्नांकित सारणी विभिन्न प्रकार के तापयुग्मऽ के गुण प्रदर्शित करी रहलऽ छै ।

प्रकार (Type) ताप परास °C (continuous) ताप परास °C (short term) Tolerance class one (°C) Tolerance class two (°C) IEC Color code BS Color code ANSI Color code
K 0 to +1100 −180 to +1300 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
J 0 to +750 −180 to +800 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
N 0 to +1100 −270 to +1300 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
R 0 to +1600 −50 to +1700 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
Not defined.
S 0 to 1600 −50 to +1750 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
Not defined.
B +200 to +1700 0 to +1820 Not Available साँचा:Nobreak No standard use copper wire No standard use copper wire Not defined.
T −185 to +300 −250 to +400 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
E 0 to +800 −40 to +900 साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
साँचा:Nobreak
Chromel/AuFe −272 to +300 n/a Reproducibility 0.2% of the voltage; each sensor needs individual calibration.

चित्रदीर्घा[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

तापयुग्म केरऽ प्रतीक
तापयुग्म के योजनात्मक चित्रण : A आरू B दू अलग धातु केरऽ तार छेकै
K-टाइप केरऽ तापयुग्म (कनेक्टर सहित)
K-श्रेणी तापयुग्म द्वारा तापमापन में प्रयुक्त सम्पूर्ण परिपथ केरऽ योजनात्मक चित्र

सन्दर्भ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

  1. लुआ त्रुटि मोड्यूल:Citation/CS1/Utilities में पंक्ति 38 पर: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil)।

इन्हें भी देखें[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

बाहरी कड़ियाँ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]