रासायनिक तत्त्व

विकिपीडिया केरौ बारे मँ

रासायनिक तत्त्व (या केवल तत्त्व) एन्हौ शुद्ध पदार्थ क कहै छै जे केवल एक्के रंगौ क परमाणु सँ बनलौ होय छै। इ एन्हौ परमाणु सिनी सँ बनलौ होय छै जेकरौ नाभिक मँ समान संख्या मँ प्रोटॉन होय छै। सब्भे रासायनिक पदार्थ तत्बे सँ मिली क बनलौ होय छै। [[चित्र:Periodic table.svg|450px|thumbnail|right| रासायनिक तत्वों की आवर्त सारणी]]

हाइड्रोजन, नाइट्रोजन, ऑक्सीजन, आरू सिलिकॉन आदि कुछ तत्व छीकै। सन २००७ तक कुल ११८ तत्व खोजलो या पयलो जाय चुकलो छै, जेकरा मं स ९४ तत्व धरती प प्राकृतिक रूप स विद्यमान छै, कृत्रिम नाभिकीय अभिक्रिया के परिणामस्वरूप उच्च परमाणु क्रमांक वाला तत्व समय-समय प खोजलो जाय छै। काला रंग ठोस । लाल रंग गैस । हरा रंग द्रव

रासायनिक तत्व क आवर्त सारणी

प्रचुरता[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

निम्नलिखित सारणी मँ अपनौ आकाश गंगा मँ सबसँ प्रचुरता मँ उपस्थित १२ तत्त्व देलौ गेलौ छै। इ अनुमान स्पेक्ट्रोस्कोपी के द्वारा लागैलौ गेलौ छै। एकरौ मात्रा द्रव्यमान केरौ अनुसार 'पार्ट्स प्रति मिलियन' (ppm) (प्रति दस लाख) मँ देलौ गेलौ छै।

हमारी गैलेक्सी के तत्त्व प्रति दस लाख
(द्रव्यमान के अनुसार)
हाइड्रोजन 739,000
हिलियम 240,000
आक्सीजन 10,400
कार्बन 4,600
नियोन 1,340
लोहा 1,090
नाइट्रोजन 960
सिलिकन 650
मैग्नीशियम 580
गन्धक 440
पोटाश 210
निकल 100

ज्ञात रासायनिक तत्त्व (118)[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

तत्त्व क सूची
परमाणु
संख्या
नाम अंगिका मँ नाँव प्रतीक समूह पिरियड ब्लॉक अवस्था
एसटीपी
अस्तित्व वर्णन
1 हाइड्रोजन उदजन H 1 s गैस आदितत्त्व अधातु
2 हिलियम यानाति He 18 1 s गैस आदितत्त्व अक्रिय गैस
3 लिथियम लघ्वातु Li 1 2 s ठोस आदितत्त्व क्षार धातु
4 बेरिलियम विडूर Be 2 2 s ठोस आदितत्त्व अल्कली मृदा धातु
5 बोरॉन टांकण B 13 2 p ठोस आदितत्त्व मेटलायड
6 कार्बन प्रांगार C 14 2 p ठोस आदितत्त्व अधातु
7 नाइट्रोजन भूयाति N 15 2 p गैस आदितत्त्व अधातु
8 आक्सीजन प्राणवायु, जारक O 16 2 p गैस आदितत्त्व अधातु
9 फ्लोरीन तरस्विनी F 17 2 p गैस आदितत्त्व हैलोजन
10 निआन शिथिराति Ne 18 2 p गैस आदितत्त्व अक्रिय गैस
11 सोडियम क्षारातु Na 1 3 s ठोस आदितत्त्व क्षार धातु
12 मैग्नीशियम भ्राजातु Mg 2 3 s ठोस आदितत्त्व अल्कली मृदा धातु
13 एलुमिनियम स्फट्यातु Al 13 3 p ठोस आदितत्त्व धातु
14 सिलिकन सैकता Si 14 3 p ठोस आदितत्त्व मेटलायड
15 फॉस्फोरस भास्वर P 15 3 p ठोस आदितत्त्व अधातु
16 सल्फर गंधक S 16 3 p ठोस आदितत्त्व अधातु
17 क्लोरीन नीरजी Cl 17 3 p गैस आदितत्त्व हैलोजन
18 आर्गन मंदाति Ar 18 3 p गैस आदितत्त्व अक्रिय गैस
19 पोटाश दहातु K 1 4 s ठोस आदितत्त्व क्षार धातु
20 कैल्सियम चूर्णातु Ca 2 4 s ठोस आदितत्त्व अल्कली मृदा धातु
21 स्कैण्डियम स्तोकातु Sc 3 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
22 टाइटेनियम रंजातु Ti 4 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
23 वनेडियम रोचातु V 5 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
24 क्रोमियम वर्णातु Cr 6 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
25 मैंगनीज अयस Mn 7 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
26 आयरन लोहा Fe 8 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
27 कोबाल्ट केत्वातु Co 9 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
28 निकल गिलट Ni 10 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
29 कॉपर ताँबा, ताम्र Cu 11 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
30 ज़िंक जस्ता Zn 12 4 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
31 गैलियम द्रवातु Ga 13 4 p ठोस आदितत्त्व धातु
32 जर्मेनियम सिकातु Ge 14 4 p ठोस आदितत्त्व मेटलायड
33 आर्सैनिक संखिया, नैपाली As 15 4 p ठोस आदितत्त्व मेटलायड
34 सेलेनियम मेचाग्नि Se 16 4 p ठोस आदितत्त्व अधातु
35 ब्रोमियम दुराघ्री Br 17 4 p द्रव आदितत्त्व हैलोजन
36 क्रिप्टॉन लीनाति Kr 18 4 p गैस आदितत्त्व अक्रिय गैस
37 रुबिडियम दीपातु Rb 1 5 s ठोस आदितत्त्व क्षार धातु
38 स्ट्रॉन्सियम शोणातु Sr 2 5 s ठोस आदितत्त्व अल्कली मृदा धातु
39 यिट्रियम भृशला Y 3 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
40 जर्कोनियम गोमेदातु Zr 4 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
41 नायोबियम काशातु Nb 5 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
42 मॉलीब्डेनम संवर्णातु Mo 6 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
43 टेक्निशियम चेष्टातु Tc 7 5 d ठोस Transient संक्रमण धातु
44 रूथेनियम नक्षरातु Ru 8 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
45 रोडियम नाम्लातु Rh 9 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
46 पलेडियम निचूषातु Pd 10 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
47 सिलवर चाँदी, रजत Ag 11 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
48 कैडमियम मृज्यातु Cd 12 5 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
49 इंडियम नैलातु In 13 5 p ठोस आदितत्त्व धातु
50 टिन त्रपु Sn 14 5 p ठोस आदितत्त्व धातु
51 एण्टीमनी अंजन Sb 15 5 p ठोस आदितत्त्व मेटलायड
52 टेल्युरियम वंगक Te 16 5 p ठोस आदितत्त्व मेटलायड
53 आयोडीन जंबुकी I 17 5 p ठोस आदितत्त्व हैलोजन
54 जेनॉन कोटयाति Xe 18 5 p गैस आदितत्त्व अक्रिय गैस
55 सीजियम द्युतातु Cs 1 6 s ठोस आदितत्त्व क्षार धातु
56 बेरियम हर्यातु Ba 2 6 s ठोस आदितत्त्व अल्कली मृदा धातु
57 लैन्थनम सुजारला La 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
58 सीरियम पुष्कला Ce 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
59 प्रेजोडायमियम श्यामला Pr 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
60 नियोडिमियम आपीतला Nd 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
61 प्रोमेथियम पिविरला Pm 3 6 f ठोस Transient लैन्थेनाइड
62 समेरियम धूसरला Sm 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
63 यूरोपियम किंविरला Eu 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
64 गैडोलीनियम योनिला Gd 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
65 टर्बियम इद्भृशला Tb 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
66 डिस्प्रोसियम चुम्बला Dy 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
67 होल्मियम पांडुला Ho 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
68 एर्बियम रक्तला Er 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
69 थुलियम व्याहरिला Tm 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
70 यटरबियम श्वेतला Yb 3 6 f ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
71 ल्यूटेटियम निर्वर्णला Lu 3 6 d ठोस आदितत्त्व लैन्थेनाइड
72 हेफ़नियम गावातु Hf 4 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
73 टैंटलम सहातु Ta 5 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
74 टंगस्टन चण्डातु W 6 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
75 रेनियम बाष्पातु Re 7 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
76 ओज़मियम गुर्वातु Os 8 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
77 इरिडियम घनातु Ir 9 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
78 प्लेटिनम महातु Pt 10 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
79 गोल्ड सोना, स्वर्ण Au 11 6 d ठोस आदितत्त्व संक्रमण धातु
80 मरकरी पारा Hg 12 6 d द्रव आदितत्त्व संक्रमण धातु
81 थैलियम सिक्ष्यातु Tl 13 6 p ठोस आदितत्त्व धातु
82 लॅड सीसा Pb 14 6 p ठोस आदितत्त्व धातु
83 बिस्मथ भिदातु Bi 15 6 p ठोस आदितत्त्व धातु
84 पोलोनियम तोयातु Po 16 6 p ठोस Transient मेटलायड
85 एस्टैटिन लावणी At 17 6 p ठोस Transient हैलोजन
86 रेडॉन तैजसाति Rn 18 6 p गैस Transient अक्रिय गैस
87 फ्रांसियम क्षुद्रातु Fr 1 7 s ठोस Transient क्षार धातु
88 रेडियम तेजातु Ra 2 7 s ठोस Transient अल्कली मृदा धातु
89 ऐक्टिनियम एजातु Ac 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
90 थोरियम ह्रसातु Th 3 7 f ठोस आदितत्त्व ऐक्टिनाइड
91 प्रोटैक्टीनियम प्रैजातु Pa 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
92 यूरेनियम किरणातु U 3 7 f ठोस आदितत्त्व ऐक्टिनाइड
93 नेप्चूनियम दृढ़ातु शp 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
94 प्लोटोनियम मलिनातु Pu 3 7 f ठोस आदितत्त्व ऐक्टिनाइड
95 अमेरिसियम रुचातु Am 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
96 क्युरियम पीवरातु Cm 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
97 बर्केलियम कोमलातु Bk 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
98 कैलिफोर्नियम उच्चरातु Cf 3 7 f ठोस Transient ऐक्टिनाइड
99 आइंस्टीनियम Es 3 7 f ठोस संश्लेषित ऐक्टिनाइड
100 फर्मियम Fm 3 7 f ठोस संश्लेषित ऐक्टिनाइड
101 मेंडलीवियम Md 3 7 f ठोस संश्लेषित ऐक्टिनाइड
102 नोबिडियम No 3 7 f ठोस संश्लेषित ऐक्टिनाइड
103 लारेंसियम Lr 3 7 d ठोस संश्लेषित ऐक्टिनाइड
104 रदरफोर्डियम Rf 4 7 d संश्लेषित संक्रमण धातु
105 डब्नियम Db 5 7 d संश्लेषित संक्रमण धातु
106 सीबोर्गियम Sg 6 7 d संश्लेषित संक्रमण धातु
107 बोरियम Bh 7 7 d संश्लेषित संक्रमण धातु
108 हैसियम Hs 8 7 d संश्लेषित संक्रमण धातु
109 मिटनेरियम Mt 9 7 d संश्लेषित
110 डार्मस्टैडियम Ds 10 7 d संश्लेषित
111 रोएंटजेनियम Rg 11 7 d संश्लेषित
112 कोपरनिसियम Cn 12 7 d संश्लेषित संक्रमण धातु
113 (अनंट्रियम) Uut 13 7 p संश्लेषित
114 फ्लेरोवियम Fl 14 7 p संश्लेषित
115 (अनपेंशियम) Uup 15 7 p संश्लेषित
116 लिवरमोरियम Lv 16 7 p संश्लेषित
117 (अनसेप्टियम) Uus 17 7 p संश्लेषित
118 (युनुनोक्टियम) Uuo 18 7 p संश्लेषित

एकरो देखौ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

बाहरी कड़ी[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]

संदर्भ[संपादन | स्रोत सम्पादित करौ]